Okres dorastania to czas intensywnych przemian biologicznych, psychologicznych i społecznych. To także moment, w którym młody człowiek szczególnie intensywnie konfrontuje się z pytaniami o to, kim jest, jaka jest jego wartość i miejsce w świecie.

Dla wielu rodziców ten etap życia dziecka bywa pełen niepokoju, zwłaszcza gdy pojawiają się pierwsze symptomy związane z obniżonym nastrojem, wycofaniem czy zmianami w zachowaniu. Jak zatem zrozumieć, co dzieje się z nastolatkiem i kiedy warto zasięgnąć fachowej pomocy?

Współczesne wyzwania okresu dojrzewania

Dane światowe i krajowe potwierdzają, że zdrowie psychiczne młodzieży pogarsza się. Według raportu UNICEF z 2021 roku, depresja i zaburzenia lękowe należą do najczęstszych problemów psychicznych u nastolatków, a pandemia COVID-19 i związane z nią ograniczenia jedynie nasiliły te tendencje. W Polsce, według danych Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę, aż 39% nastolatków doświadcza objawów depresji, a 60% czuje się samotnych.

Wpływ na ten stan rzeczy ma wiele czynników, m.in.:

  • presja sukcesu i wyglądu generowana przez media społecznościowe,
  • cyberprzemoc i hejt,
  • porównywanie się do innych,
  • nierealistyczne oczekiwania własne i z otoczenia,
  • brak autentycznych relacji rówieśniczych,
  • przeciążenie naukowe i brak odpoczynku.

Gdzie przebiega granica między “typowym buntem” a zaburzeniem?

Rodzice często pytają, czy to, co widzą, to jeszcze “zwykłe dorastanie”, czy już objaw problemu wymagającego interwencji specjalisty. To zrozumiałe pytanie, bo wiele zachowań nastolatków może budzić niepokój, ale mieści się w granicach normy rozwojowej. Kluczowe jest jednak nie tylko to co się dzieje, ale jak długo to trwa, jak bardzo wpływa na funkcjonowanie i czy dana zmiana jest adekwatna do sytuacji życiowej.

Symptomy, które powinny zwrócić uwagę rodzica

Oto niepokojące sygnały, które – jeśli utrzymują się przez kilka tygodni i nasilają – mogą świadczyć o trudnościach psychicznych:

  1. Wyraźne obniżenie nastroju: przygnębienie, smutek, płaczliwość bez konkretnego powodu.
  2. Wycofanie społeczne: unikanie kontaktów z rówieśnikami, izolowanie się, zamykanie w pokoju.
  3. Problemy ze snem i apetytem: bezsenność, nadmierna senność, brak apetytu lub objadanie się.
  4. Spadek zainteresowań: utrata pasji, rezygnacja z aktywności, które dotychczas sprawiały przyjemność.
  5. Zaburzenia koncentracji i spadek wyników w nauce.
  6. Wzmożona drażliwość lub agresja: reakcje nieadekwatne do sytuacji, wybuchy złości.
  7. Zachowania autodestrukcyjne: samookaleczanie się, myśli samobójcze, ryzykowne zachowania.
  8. Ucieczki w świat online: wielogodzinne przesiadywanie w sieci, szczególnie z nastawieniem na treści eskapistyczne lub niepokojące.

Czynniki ryzyka

Na podatność nastolatka na zaburzenia psychiczne wpływa wiele czynników:

  • predyspozycje biologiczne (np. historia chorób psychicznych w rodzinie),
  • styl wychowawczy (np. brak granic, nadopiekuńczość lub chłód emocjonalny),
  • wydarzenia traumatyczne (np. rozwód rodziców, śmierć bliskiej osoby, przemoc),
  • nieadekwatne wsparcie społeczne,
  • obecność przemocy rówieśniczej lub internetowej.

Co mówi psychologia rozwojowa i badania?

Psychologowie rozwojowi, tacy jak Laurence Steinberg, wskazują, że mózg nastolatka przechodzi w tym okresie gwałtowne przeorganizowanie, zwłaszcza w obszarach odpowiedzialnych za kontrolę impulsów, ocenę ryzyka i regulację emocji. W efekcie młodzież często reaguje skrajnie, dramatycznie i impulsywnie, co jednak nie zawsze oznacza patologię. Kluczowe jest, czy potrafi wracać do równowagi.

Badania prowadzone przez American Psychological Association (APA) i World Health Organization (WHO) wskazują, że wczesna interwencja (ang. early intervention) znacznąco zmniejsza ryzyko rozwinięcia się pełnoobjawowych zaburzeń psychicznych. Warto zatem nie bagatelizować sygnałów ostrzegawczych.

Jak rozmawiać z nastolatkiem?

Rozmowa z nastolatkiem w kryzysie wymaga taktu, cierpliwości i autentyczności. Ważne jest, aby:

  • nie oceniać i nie bagatelizować,
  • unikać moralizowania,
  • zadawać pytania otwarte (“Jak się ostatnio czujesz?”, “Co cię martwi?”),
  • okazywać empatię i gotowość do pomocy,
  • dać przestrzeń na milczenie.

Pamiętajmy, że często nastolatek nie potrafi nazwać tego, co czuje, albo boi się, że zostanie niezrozumiany. Sam fakt, że rodzic inicjuje szczerą rozmowę, może być sygnałem, że nie jest sam.

Kiedy zgłosić się do specjalisty?

Jeśli obserwowane zmiany:

  • utrzymują się dłużej niż 2-3 tygodnie,
  • wpływają negatywnie na funkcjonowanie w szkole, domu i w relacjach,
  • powodują cierpienie psychiczne u dziecka lub niepokój rodzica,

warto skonsultować się z psychologiem. W Centrum Psychologiczno-Pastoralnym “Więź” pracujemy z poszanowaniem indywidualnych wartości, w atmosferze bezpiecznej i wspierającej rozmowy. Oferujemy konsultacje psychologiczne dla młodzieży oraz rodziców, a także terapię, gdy zajdzie taka potrzeba.

Podsumowanie

Zauważenie pierwszych trudności psychicznych u nastolatka to nie oznaka porażki wychowawczej, ale dowód na czujność i troskę rodzica. Współczesny świat stawia przed młodzieżą ogromne wyzwania, z którymi często trudno im poradzić sobie samodzielnie. Dlatego tak ważna jest obecność i wsparcie dorosłych.

Jeśli dostrzegasz niepokojące sygnały w zachowaniu swojego dziecka lub po prostu chcesz porozmawiać z kimś, kto pomoże Ci zrozumieć jego potrzeby – zapraszamy do kontaktu z naszym Centrum “Więź”. Wspólnie poszukamy najlepszego rozwiązania.

Zapraszamy do zapoznania się z naszym zespołem specjalistów TUTAJ>>