O rozwoju i twórczym korzystaniu z potencjału osób powyżej 50 roku życia – z psycholog Dorotą Kamrowską wykładowcą z Akademii 50+ – rozmawia ks. Krzysztof Naczk

K: Intrygujące jest, że niektórzy ludzie jeszcze przed sześćdziesiątym rokiem życia mają kłopoty nawet przy wykonywaniu codziennych czynności, a inni pomimo osiemdziesiątki, funkcjonują doskonale?

To, że można nawet w dojrzałym wieku funkcjonować nie tylko sprawnie, ale zdobywać wręcz szczyty swoich umysłowych możliwości, potwierdzają przykłady osób z dalekiej i bliskiej przeszłości… Wystarczy wspomnieć, że Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832), pierwszą część swego największego dzieła „Faust” opublikował w wieku pięćdziesięciu dziewięciu lat, a drugą – mając osiemdziesiąt trzy lata. Nelson Mandela (1918-2013) objął urząd prezydenta Południowej Afryki w wieku siedemdziesięciu sześciu lat i został uznany za jedną z najważniejszych osobowości politycznych XX wieku. Trzeba wspomnieć również Jana Pawła II, który pomimo osiemdziesięciu pięciu lat i zaawansowanej choroby Parkinsona, do ostatniej chwili życia, zaskakiwał jasnością swego umysłu i siłą osobowości.

„Wiek istnieje tylko w naszych umysłach,

przestaje istnieć, gdy o nim nie myślisz”

Mark Twain

K: Czy nasza sprawność fizyczna i umysłowa jest zdeterminowana genetycznie? Czy możemy jakoś na nią wpłynąć?

O naszej sprawności fizycznej, umysłowej, o pogodzie ducha decyduje całe nasze życie,
nie tylko genetyka. Szczególnie istotne jest, w jaki sposób traktowane były i są nasz mózg, ciało
oraz duch. Zaniedbanie w takich obszarach jak nauka, ćwiczenia fizyczne czy relacje społeczne, skutkują trudnościami w opanowywaniu nowych umiejętności, zadyszką po pokonaniu kilku stopni czy depresją. Na szczęście nigdy nie jest za późno, aby temu zaradzić. W dodatku, nie wymaga
to olbrzymich zmian i wielu wyrzeczeń. Wręcz przeciwnie podstawą aktywności u osób starszych
jest zasada, aby robić to, co się lubi i co sprawia przyjemność.   Ważne by nie robić nic pod presją czasu, ocen czy krytyki innych osób. Każda bowiem aktywność powinna być dopasowana do potrzeb, możliwości i wcześniejszego trybu życia. Nie można wymagać od osoby, która przez całe życie była mało aktywna, nagłej przemiany w uczestnika maratonów czy aktywistę społecznego.

K: Co dla osób starszych powinno być priorytetem?

Badania przeprowadzone przez amerykańskich psychologów wykazują, że zarówno w sferze umysłowej, jak również fizycznej i społecznej najważniejsza jest nie ilość stymulacji, ale ich jakość. Wszystko sprowadza się bowiem do trzech kluczowych czynników: nowość, różnorodność i wyzwanie.

K: Dbanie o sprawność umysłową jest ważne, ale co ze sprawnością fizyczną, która wydaje się być szczególnym wyzwaniem dla seniorów?

Na szczęście coraz głośniej mówi się, że jedną z podstaw zdrowego funkcjonowania organizmu są ćwiczenia fizyczne. To właśnie ruch powoduje, że mięśnie zamiast słabnąć, utrzymują swoją sprawność, a nawet (niezależnie od wieku) mogą się wzmacniać. Konsekwencją poprawy siły mięśni jest nie tyko sprawne poruszanie się, ale stabilizacja stawów, w tym również kręgosłupa.
To z kolei bardzo często wiąże się nie tylko ze zmniejszeniem odczuwanego bólu, ale wręcz dodaje sił w prozaicznych nawet zajęciach dnia codziennego. Wiadomo, że podczas wysiłku fizycznego organizm wytwarza związki chemiczne zwane endorfinami, które działają podobnie jak opium, czyli zmniejszają odczuwanie bólu i poprawiają nastrój. Sprawiają , że chce się żyć. Poza tym pozytywnym skutkiem aktywności fizycznej jest zwiększenie poziomu tzw. hormonu wzrostu, który niemal dosłownie odmładza organizm, ponieważ ma regeneracyjny wpływ na skórę i inne tkanki.

K: O jaką aktywność fizyczną chodzi w przypadku seniorów, często przecież zmagającymi się z różnymi ograniczeniami ciała?

Nawet człowiek chory ma możliwość skorzystania z dobroczynnych skutków ruchu. Popychanie lub odbijanie balonika, żonglowanie (nawet tylko jedną piłeczką) nie tylko sprawia przyjemność związaną z działaniem, ale przede wszystkim poprawia koordynacje ruchów, doskonali współpracę ciała i umysłu podnosząc sprawność zarówno fizyczną jak i intelektualną.
Dzisiaj jest bardzo wiele okazji do podejmowania aktywności i istnieje możliwość dopasowania
jej do swoich możliwości i upodobań. Można jeździć na rowerze, biegać, uprawiać Nordic Walking, korzystać z zajęć w basenie. Doskonałym sposobem ćwiczeń fizycznych jest aerobic, czyli ćwiczenia rytmiczne, którym towarzyszy muzyka oraz oczywiście taniec.

K: Obawiam się, że te formy aktywności mogą być dla wielu trudno dostępne, albo wymagające dużo determinacji…

Podstawową formą aktywności jest zwykły spacer, najlepiej po parku, lesie czy nad rzeką
oraz gimnastyka i relaks. Możemy wspomagać się również wyobraźnią. Technika ta bardzo często wykorzystywana jest w sporcie wyczynowym. Aktywne i skoncentrowane wyobrażenie sobie określonej czynności, ma olbrzymi wpływ na rzeczywiste jej wykonanie.

K: Wiadomo, że mózg człowieka się starzeje, czy to oznacza, że osoby starsze muszą godzić się z utratą sprawności umysłowej?

Badania wykorzystujące nowe technologie wykazały, że mózg rozwija się na przestrzeni całego życia, nawet do zaawansowanej dorosłości. A co najważniejsze, istnieje coraz więcej dowodów, popierających tezę, że przez aktywność umysłową można wpłynąć na funkcjonowanie mózgu, podobnie jak na kondycję mięśni wpływa regularne uprawianie ćwiczeń fizycznych.
Istnieją nawet badania pokazujące, że osoby będące obecnie w średnim wieku uzyskują lepsze wyniki w takich dziedzinach jak: zdolności językowe, wyobraźnia przestrzenna, podstawowe umiejętności matematyczne oraz myślenie abstrakcyjne. Prawdopodobnie wiąże się to z tym, że dojrzały mózg ma wiele młodzieńczych umiejętności, a ciągle jeszcze przyswaja nowe, zachowując przy tym nabyte doświadczenia. Pogorszenie zauważalne jest tylko w zakresie zapamiętywania i percepcji.

K: Wydaje się, że na problemy z zapamiętywaniem i pogorszenie się percepcji skarżą się seniorzy najbardziej…

Te dziedziny można ćwiczyć oraz wykorzystywać różne techniki kompensacyjne.
Temu właśnie służy trening umysłu. Jest to zestaw bardzo różnych ćwiczeń, technik i wskazówek, który pozwala na utrzymanie umysłu w bardzo dobrej kondycji przez długie lata. Szczególne miejsce zajmuje tu poprawa pamięci, koncentracji oraz szybkości i jakości myślenia. Bazą wykorzystywaną podczas treningu umysłu jest wiedza już nabyta, którą należy jedynie skojarzyć z nowymi faktami.

K: Jesteś jedną z pomysłodawców „Akademii 50+” w Centrum Psychologiczno-Pastoralnym „Więź” w Starogardzie Gdańskim.

W październiku 2014 roku ruszyła pierwsza edycja „Akademii 50⁺” przeznaczona dla wszystkich, którzy chcą rozwijać swoje kompetencje i stać się bardziej kreatywnymi. W dzisiejszym świecie
osoby starsze, aby „przetrwać”, muszą uczyć się nowych umiejętności, chociażby korzystania
z kart bankomatowych, czy obsługi komputera. Zaproponowaliśmy zajęcia z ABC Internetu
oraz naukę języka angielskiego, aby osoby 50+ mogły lepiej komunikować się w zmieniającym się świecie. W Centrum „Więź” w ramach zajęć z psychologii można zgłębić tajniki ludzkiej natury i dowiedzieć się między innymi, czy „rządzi” nami świadomość, czy nieświadomość, a w ramach ćwiczeń warsztatowych proponujemy trening umysłu, którego celem jest poprawa pamięci i koncentracji. Potrzebę estetyki i twórczego myślenia zaspokoić będzie można na zajęciach
z rękodzielnictwa i plastyki. Nowe inspiracje w kuchni odnaleźć można na zajęciach „Gotowanie
to nasze wyzwanie”. O ciało dbamy w ramach zajęć gimnastycznych z elementami rehabilitacji,
a sfery ludzkiego ducha dotykają zajęcia z muzyki i literatury. Zachęcam osoby po pięćdziesiątym roku życia do skorzystania z naszych propozycji i wybrania czegoś dla siebie, ponieważ tyle zadowolenia przyniesie nam jesień naszego życia, ile zechcemy poświęcić jej uwagi.